“Overstappen naar circulaire economie maakt bedrijf toekomstbestendig”
“Overstappen naar circulaire economie maakt bedrijf toekomstbestendig”
Nieuwe businessmodellen, anders organiseren van de keten, nieuwe manieren van ontwerpen en een andere wijze van aanbesteden. U leest hier alles over in een serie blogs over circulaire economie in de praktijk. We starten met een vraaggesprek met Mariëtte Hamer, voorzitter Sociaal Economische Raad (SER), die een advies gaf over circulaire economie ‘Werken aan een circulaire economie: geen tijd te verliezen’.
De Sociaal-Economische Raad (SER) concludeert in het advies ‘Werken aan een circulaire economie: geen tijd te verliezen’ (juni 2016) dat circulair ondernemen een bijdrage levert aan het toekomstbestendig maken van sectoren die gevoelig zijn voor de aanvoer van bepaalde grondstoffen (zoals biomassa, zeldzame aardmetalen en kunststof) of grote prijsschommelingen. In een circulaire economie ontstaan volgens de SER ook nieuwe economische, vaak arbeidsintensieve activiteiten. Met als gevolg behoud van werkgelegenheid en nieuwe banen op alle opleidingsniveaus. Maar transities kennen naast winnaars ook verliezers, aldus de Raad in het advies. Overheid en sociale partners moeten ervoor zorgen dat de gewenste transitie naar een circulaire economie niet ten koste gaat van onnodige faillissementen en verlies van arbeidsplaatsen en dat de arbeidsverhoudingen, arbeidsvoorwaarden en arbeidsomstandigheden in de circulaire economie op orde blijven. Het rapport geeft het belang aan van circulaire economie voor onze toekomst. Vandaar dat ik Mariëtte Hamer, voorzitter van de SER, een aantal vragen voorlegde:
Mevrouw Hamer, kun je uitleggen wat volgens jou het belang en de noodzaak is van Circulaire Economie voor het Nederlandse bedrijfsleven?
‘De motieven voor een omslag naar een circulaire economie lopen sterk uiteen. Enerzijds gaat het om dreigende grondstoffenschaarste, zorgen over leveringszekerheid, hoge milieudruk en ernstige natuuraantasting. Anderzijds zijn er kansen: het uitlokken en benutting van innovaties, nieuwe verdienmodellen voor het bedrijfsleven en economische kansen op wereldwijde groeimarkten. Dit resulteert in nieuwe en andere banen en is daarmee een bron van toekomstige werkgelegenheidsgroei. Kortom, de beoogde omslag heeft een brede maatschappelijke betekenis. De transitie naar een circulaire economie is belangrijk voor het bedrijfsleven, maar ook voor werknemers en consumenten/burgers.
Voor het bedrijfsleven betekent een circulaire economie dat bedrijfsmodellen kritisch tegen het licht worden gehouden op hun toekomstbestendigheid. Vooral in grondstofgevoelige sectoren werkt dit door in het type producten dat wordt gemaakt, de hieruit voortvloeiende productieprocessen en de vormen van dienstverlening die worden verricht.’
Voor het bedrijfsleven betekent een circulaire economie dat bedrijfsmodellen kritisch tegen het licht worden gehouden op hun toekomstbestendigheid.
In een transitie naar een circulaire economie staat verdiepen en verbreden van ketens centraal. Wat is volgens jou de rol van Nederlandse bedrijven hierin?
‘Het gaat erom dat Nederlandse bedrijven de gehele keten zo goed mogelijk in kaart brengen en vanaf de bron in iedere stap in de keten circulair handelen centraal stellen. Door de vergaande internationale arbeidsdeling is dit in veel sectoren erg ingewikkeld. Een goed voorbeeld hiervan is het Nederlandse bedrijf Fairphone dat vanuit circulair perspectief nauwgezet alle stappen in de keten van een smartphone in beeld heeft gebracht. Het begint met een circulair ontwerp en de duurzame winning van de noodzakelijke grondstoffen. Je zou kunnen zeggen dat dit bedrijf de sector hiermee een spiegel voorhoudt: als je echt wilt, dan kan het!’
‘Een verdere ontwikkeling van de circulaire economie biedt voor Nederlandse bedrijven ook exportkansen. Net als in de watersector (watermanagement) kunnen bedrijven in het buitenland geld verdienen met de beschikbare kennis.’
Duurzaam inkopen is een belangrijk instrument om circulaire economie op te schalen. Hoe zie jij de rol van de overheid als Launching Customer in dit geheel?
‘Dat is een heel belangrijke. Overheden kopen jaarlijks immers voor vele tientallen miljarden euro’s in. Van kantoorinrichting tot ICT. En van catering tot bouw. Als overheden erin zouden slagen 10 procent van hun inkopen circulair te organiseren, dan ontwikkelen ze een enorme inkoopkracht waarmee circulaire oplossingen van de grond kunnen komen. Maar daar is wel ambitie en lef voor nodig. Want lang niet altijd zijn snelle oplossingen voorhanden. Vaak is het een kwestie van innoveren en experimenteren. Voorkomen moet worden dat er afvinklijstjes ontstaan die plichtmatig worden nagelopen, zoals bij eerdere programma’s over duurzaam inkopen van het Rijk.’
Als overheden erin zouden slagen 10 procent van hun inkopen circulair te organiseren, dan ontwikkelen ze een enorme inkoopkracht waarmee circulaire oplossingen van de grond kunnen komen.
Wat is volgens jou de rol van het onderwijs en training in de transitie naar een circulaire economie?
‘Ook onderwijs heeft een heel belangrijke rol. In het eerder genoemde advies pleit de SER voor een betere uitwisseling tussen het onderwijsveld enerzijds en bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties anderzijds. Het begint in het primaire en voortgezet onderwijs. Voor het MBO bieden kwalificatiedossiers voor alle opleidingen een kans om de circulaire economie te bevorderen. In het hoger onderwijs vormen vooral de technische, bedrijfskundige en economische opleidingen belangrijke ingangen om het belang van circulaire uitgangspunten aan studenten over te dragen.
Verder is het van belang om binnen bedrijven de bedrijfsprocessen aan circulaire principes aan te passen. Dit kan een andere manier van werken betekenen. Scholing en leren op de werkplek zijn dan noodzakelijke voorwaarden voor succes. Zo is naast technologische innovatie vaak gelijktijdig sociale innovatie nodig, met ruimte voor medewerkers om te leren en te experimenteren. Het gaat er bij deze aanpassingsprocessen om zowel de bedrijfsprestaties als de werknemerstevredenheid op een hoger niveau te brengen.’
Wat is volgens jou de impact van circulaire economie op de werkgelegenheid?
‘De meeste studies komen uit op een positief werkgelegenheidseffect. Er zijn echter winnaars en verliezers. Een veel aangehaalde studie van TNO uit 2013 komt bijvoorbeeld op 54.000 extra banen uit. In een circulaire economie zijn er veel activiteiten, die arbeidsintensief zijn en ook kansen bieden voor laag- en middelbaar opgeleide mensen: onderhoud, reparatie, revisie en nieuwe vormen van dienstverlening. Maar ook voor hoger opgeleiden ontstaan nieuwe baankansen: circulaire ontwerpen bijvoorbeeld en het bedenken van slimme ICT-toepassingen.
Er zijn echter allerlei indirecte effecten die moeilijk in de economische modellen zijn door te rekenen. Dit was reden voor de SER om in zijn advies over de circulaire economie te pleiten voor een verdiepende studie naar de onderliggende mechanismen en de indirecte effecten. Het kabinet heeft aangekondigd deze studie in 2017 te laten uitvoeren.
We pleiten voor een verdiepende studie naar de onderliggende mechanismen en de indirecte effecten.
Ook de kwaliteit van de nieuwe banen is een punt van aandacht. Als de circulaire economie tot nieuwe bedrijfsmodellen en bedrijfsprocessen leidt, dan is het zaak dat de arbeidsomstandigheden (veiligheid en gezondheid) niet in het gedrang komen. Ook moet worden voorkomen dat de arbeidsvoorwaarden van werknemers in de circulaire economie onder druk komen te staan. Dat speelt bijvoorbeeld bij onderdelen van de deeleconomie.’
Als vervolg op de vorige vraag: Is er een mismatch met de huidige werkzoekenden, moeten zij bijscholen, of niet?
‘Dat zal in veel gevallen waarschijnlijk het geval zijn. Het verrichten van onderhouds-, reparatie- en revisiewerkzaamheden vereist bijvoorbeeld relevante kennis en vaardigheden. Voor zover bekend zijn er in Nederland geen specifieke studies verricht naar de kansen van de circulaire economie voor werkeloosheidsbestrijding. Voor bedrijven die door een omslag naar een circulaire economie werkgelegenheidsverlies lijden, zijn extra inspanningen, bijvoorbeeld van-werk-naar-werk-overgangen, nodig voor die werknemers die hun baan dreigen te verliezen.’
Tot zover het vraaggesprek met Mariëtte Hamer. In komende artikelen zoomen we verder in op circulair inkopen, met als voorbeeld de ‘aanbesteding van koffie en warme dranken’ (PDF) bij de gemeente Enschede. Ook Jan Jonker, Hoogleraar duurzaamheid komt aan bod in een artikel over het belang van nieuwe businessmodellen.
Erica van den Biggelaar (auteur) Niets is zo blijvend als verandering. Maar ondanks dat worden bij veel organisaties “repeterende” bedrijfsprocessen dagelijks (handmatig) nog steeds op dezelfde manier uitgevoerd. Ik daag mensen, organisaties en mezelf graag uit om samen te kijken...
